Trận Khalkhin Gol là một trận chiến lớn giữa liên quân Liên Xô – Mông Cổ và liên quân Nhật Bản – Mãn Châu, diễn ra tại khu vực biên giới giữa Mông Cổ và Mãn Châu Quốc (nay thuộc Mông Cổ và khu tự trị Nội Mông, Trung Quốc). Trận đánh này có ý nghĩa chiến lược sâu sắc, ảnh hưởng lớn đến chính sách quân sự của Nhật trước Thế chiến II. Đây cũng là trận chiến nổi bật với việc sử dụng nhiều xe tăng và chiến thuật thọc sâu, bọc sườn rất hiệu quả.
Hồng quân Liên Xô nghi binh, lừa địch
Năm 1931, sau khi chiếm Mãn Châu và thành lập nhà nước “bù nhìn” Mãn Châu Quốc, Nhật Bản muốn tiếp tục mở rộng ảnh hưởng mà cụ thể là: áp dụng “Chiến lược phương Bắc”, đánh Liên Xô qua Siberia.
Tranh chấp biên giới giữa Mông Cổ và Mãn Châu Quốc tại khu vực sông Khalkhin Gol bị Nhật lợi dụng để gây chiến. Liên Xô, muốn bảo vệ Mông Cổ và thử nghiệm chiến tranh cơ giới, đã triển khai Hồng quân đến khu vực này.
Lực lượng Nhật (do tướng Komatsubara Michitarō chỉ huy) tham gia chiến dịch này chủ yếu là Tập đoàn quân 6 với 75.000 người, 500 pháo, 182 xe tăng, 515 máy bay. Một số nguồn khác cho rằng quy mô ít hơn với khoảng 38.000 binh sĩ, 135 xe tăng, 250 máy bay.
Lực lượng liên quân Mông – Xô bao gồm: 3 sư đoàn bộ binh, 1 lữ đoàn xe tăng và các đơn vị pháo binh, do Tướng Georgy Zhukov – Phó tư lệnh Quân khu Belorussia chỉ huy. Tổng binh lực liên quân là 57.000 người, 542 pháo – cối, 495 xe tăng, 385 xe chiến đấu, 300 máy bay. Có nguồn khác nói rằng có 61.000-73.000 quân, 500 xe tăng, 809 máy bay tham gia.
Giai đoạn đầu (tháng 5–6/1939):
Sau nhiều lần khiêu khích, vào tháng 5 và đầu tháng 6/1939, quân Nhật từ Khala (Trung Quốc) bất ngờ xâm nhập khu vực sông Khalkhin Gol thuộc lãnh thổ Mông Cổ. Đến tháng 6, họ tập trung lực lượng lớn, chuẩn bị chiến dịch mang tên “Giai đoạn 2 của biến cố Mông – Hán”, nhằm hợp vây và tiêu diệt quân Liên Xô – Mông Cổ ở bờ đông sông, vượt sang bờ tây để phá hủy lực lượng dự bị, đồng thời mở rộng bàn đạp tấn công sâu hơn vào vùng Viễn Đông Liên Xô.
Quân Nhật chia làm hai mũi tiến công. Mũi phía bắc gồm Sư đoàn 23 và lực lượng tăng cường vượt sông, đánh chiếm đồi Ba Anh Ca, rồi tiến về cầu Kawatama. Mũi phía nam do tướng Yasuoka chỉ huy, gồm lực lượng tăng thiết giáp và bộ binh, tấn công vào bờ đông và nam sông Holsten. Mục tiêu là hội quân ở hậu phương Liên Xô để bao vây đối phương.
Ban đầu, mũi phía bắc vượt sông dễ dàng và đánh chiếm Ba Anh Ca. Tuy nhiên, tướng Zhukov nhanh chóng phản công bằng 450 xe tăng và thiết giáp, dù thiếu bộ binh yểm trợ. Lực lượng cơ giới Liên Xô gây thiệt hại nặng, tiêu diệt toàn bộ xe tăng Nhật và khiến hơn 100 binh sĩ thương vong. Do chỉ có một cầu phao tiếp viện, cánh quân này buộc phải rút lui về bờ bên kia ngày 5/7.
Ở phía nam, đêm 2/7, quân Nhật bất ngờ tấn công để tránh pháo binh Liên Xô nhưng bị tổn thất nặng, mất một nửa lực lượng cơ giới mà không xuyên thủng được phòng tuyến bờ tây hay tiếp cận được cầu Kawatama. Sau phản công ngày 9/7, toàn bộ cánh quân của tướng Yasuoka bị tiêu diệt.
Sau đó, hai bên tiếp tục giao tranh hơn hai tuần để tranh chấp các điểm cao chiến lược, nhưng không bên nào đạt được kết quả rõ rệt.
Giai đoạn quyết định (tháng 8/1939):
Khi biết quân Nhật dự định mở đợt tấn công mới vào ngày 24/8, Liên Xô quyết định ra tay trước để kết thúc chiến sự. Tướng Zhukov tổ chức một đòn tấn công quy mô lớn với 3 sư đoàn bộ binh, 2 sư đoàn và 2 lữ đoàn xe tăng (tổng cộng 498 xe), 2 sư đoàn bộ binh cơ giới, 250 máy bay và 2 sư đoàn kỵ binh Mông Cổ.
Trận đánh bắt đầu lúc 5h45 ngày 20/8 với một đợt pháo kích dữ dội, tiếp theo là 150 máy bay ném bom được yểm trợ bởi 100 tiêm kích. Sau ba giờ, liên quân Xô – Mông vượt sông tấn công trên mặt trận dài 70 km, nhanh chóng chọc thủng phòng tuyến Nhật. Lực lượng cơ giới Liên Xô đánh thọc sườn, cắt đứt đường liên lạc, khiến Sư đoàn 23 Nhật bị bao vây tại làng Nomonhan vào ngày 25/8.
Nỗ lực giải vây của Nhật bị đánh bại ngày 26/8. Khi quân Nhật kiên quyết không đầu hàng, Zhukov ra lệnh pháo kích và không kích hủy diệt hoàn toàn. Trận chiến kết thúc ngày 31/8 với phần lớn quân Nhật bị tiêu diệt, số sống sót tháo chạy khỏi khu vực.
Thất bại nặng nề này khiến Nhật buộc phải ký hiệp ước trung lập với Liên Xô vào ngày 13/4/1941.
Trận Khalkhin Gol khép lại với thất bại nặng nề dành cho liên quân Nhật – Mãn Châu. Ước tính, phía Nhật thiệt hại từ 17.000 đến 25.000 người chết và bị thương, gần như toàn bộ lực lượng xe tăng và pháo binh bị tiêu diệt. Nhật Bản sau đó công bố con số thấp hơn, với 8.440 binh sĩ tử trận, 8.766 người bị thương và khoảng 3.000 quân Mãn Châu bị loại khỏi vòng chiến đấu.
Về phía Liên Xô – Mông Cổ, thương vong cũng không nhỏ, với khoảng 8.000–9.000 người. Một số nguồn ghi nhận cụ thể hơn: 9.703 người chết và mất tích, 15.952 người bị thương.
Tuy nhiên, tổn thất về nhân lực không thể sánh với ý nghĩa chiến lược sâu xa của trận đánh. Chiến thắng tại Khalkhin Gol không chỉ khẳng định sức mạnh quân sự vượt trội và khả năng chỉ huy xuất sắc của Hồng quân Liên Xô dưới quyền tướng Zhukov, mà còn làm thay đổi định hướng chiến lược của Nhật Bản. Sau thất bại này, Nhật chính thức từ bỏ “Chiến lược phương Bắc” – ý đồ mở rộng lãnh thổ về phía Liên Xô, và quay sang thực hiện “Chiến lược phương Nam”, nhắm vào Đông Nam Á và Thái Bình Dương.
Nhờ kết quả đó, Liên Xô đảm bảo được an ninh biên giới phía Đông, tránh được một cuộc chiến hai đầu, từ đó có điều kiện tập trung lực lượng cho mặt trận châu Âu, đối đầu với phát xít Đức trong Thế chiến II. Trận Khalkhin Gol vì thế không chỉ là thắng lợi quân sự, mà còn là bước ngoặt chính trị – chiến lược quan trọng trong cục diện thế giới trước thềm đại chiến.
Hình mẫu của chiến tranh cơ giới
Thứ nhất, cho thấy tầm quan trọng của hiệp đồng binh chủng trong chiến tranh hiện đại: Trong chiến dịch này, Tướng Zhukov đã phối hợp thành công bộ binh, xe tăng, pháo binh và không quân, tạo mẫu hình cho chiến tranh cơ giới sau này.
Thứ hai, một chiến thuật mới ra đời, đó là chiến thuật kiềm giữ lực lượng địch ở trung tâm, bí mật chuẩn bị một lực lượng hùng hậu và mở đòn tấn công vào hai cánh, hình thành nhưng gọng kìm hợp vây đối phương sẽ đạt hiệu quả rất cao.
Thứ ba, tình báo và hậu cần có vai trò cực kỳ quan trọng: Liên Xô tổ chức tiếp tế đạn dược, nhiên liệu rất tốt ở khu vực xa hậu phương hàng trăm km; Nhật yếu hơn ở điểm này nên phải chuốc lấy thất bại.
Thứ tư, chiến lược quốc gia có thể phải thay đổi vì một trận chiến. Thất bại ở duy nhất trận chiến này đã buộc Nhật bỏ ý định đánh Liên Xô từ phía đông.
Thứ năm, vai trò cá nhân hết sức quan trọng. Cụ thể, tài năng quân sự của Tướng Zhukov đã đóng góp phần quyết định vào thắng lợi chung của trận đánh. Sau trận chiến này Tướng Zhukov được Stalin đánh giá rất cao, trở thành một trong những chỉ huy chủ chốt của Hồng quân Liên Xô trong Thế chiến II.
Nguồn: Dân Trí
